ในโลกของสงครามและอำนาจนิยม การสร้างพันธมิตรหรือการเอาชนะศัตรูมักถูกจินตนาการผ่านภาพของกองทัพ รถถัง จรวดนำวิถี หรือโต๊ะเจรจาที่เต็มไปด้วยเอกสารลับและนักการทูตหน้าเครียด ทว่าในบริบทของสงครามเย็น ที่โลกถูกแบ่งขั้วด้วยความหวาดระแวงระหว่างฝ่ายตะวันตกและค่ายคอมมิวนิสต์ ได้เกิดแนวทางหนึ่งซึ่งอำนาจที่ดูจะขัดแย้งกับภาพเดิมอย่างสิ้นเชิง แนวทางที่เรียกว่า "Soft Power" หรือ "อำนาจอ่อน" ซึ่งหมายถึงความสามารถในการชักจูงหรือโน้มน้าวผ่านวัฒนธรรม ภาพลักษณ์ และค่านิยม ที่ไม่ใช่การใช้อำนาจบีบบังคับ แต่คือการใช้วัฒนธรรม กีฬา หรือการแลกเปลี่ยนเชิงสัญลักษณ์เพื่อคลี่คลายความตึงเครียด หนึ่งในตัวอย่างที่ทรงพลังที่สุดของแนวทางนี้ คือ “การทูตปิงปอง” (Ping-Pong Diplomacy) ในปี ค.ศ. 1971 ซึ่งเกิดขึ้น ณ โต๊ะปิงปองธรรมดา ๆ ระหว่างนักกีฬาสองประเทศที่ไม่มีแม้แต่ความสัมพันธ์ทางการทูต และน่าสนใจยิ่งขึ้นเมื่อเรื่องราวนี้ถูกนำไปเชื่อมโยงผ่านฉากสำคัญ ในภาพยนตร์เรื่อง Forrest Gump (1994) ที่นำแสดงโดยทอม แฮงก์ ตัวละครเอกชื่อ 'ฟอเรสท์ กัมพ์' (Forrest Gump) กลายเป็นสัญลักษณ์ของการสานสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐฯ กับจีนผ่านไม้ปิงปองในมือ ภาพที่แม้จะเป็นเรื่องแต่งแต่ก็สะท้อนความจริงอันลึกซึ้งว่า การทูตที่ทรงพลังไม่จำเป็นต้องใช้อาวุธหนัก หากแต่อาจเริ่มต้นจากสิ่งเล็กที่สุดอย่างลูกกลมสีขาวที่ตีข้ามโต๊ะเพียงลูกเดียว.

“I just played ping-pong. I kept my eye on the ball.” “ผมแค่เล่นปิงปอง ผมก็แค่จ้องไปที่ลูกเท่านั้นเอง”

---- Forrest Gump ----

เพราะแม้ฟอเรสท์จะ “แค่เล่นปิงปอง” โดยไม่รู้เลยว่าตัวเองกลายเป็นฟันเฟืองหนึ่งในความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ แต่กลับมีบทบาทเชิงสัญลักษณ์อย่างยิ่งใหญ่ เหมือนกับกรณีของนักกีฬาจริง ๆ อย่าง เกล็น โคแวน และ จ้วง เจ๋อตง ที่ “แค่ยื่นของให้กัน” บนรถบัส แต่กลับเปลี่ยนหน้าประวัติศาสตร์การทูตสหรัฐฯ - จีนไปตลอดกาล

จุดเริ่มต้นของเหตุการณ์นี้เกิดขึ้นอย่างบังเอิญในการแข่งขันปิงปองชิงแชมป์โลกที่เมืองนาโงยา ประเทศญี่ปุ่น ปี ค.ศ. 1971 เมื่อเกล็น โคแวน นักกีฬาชาวอเมริกันพลาดรถบัสทีมตนเองและจึงขึ้นรถของทีมชาติจีนโดยไม่ได้ตั้งใจ ขณะนั่งอยู่ท่ามกลางนักกีฬาจีนที่ไม่เคยพูดคุยกับชาวอเมริกันมาก่อนเลยหลังจากจีนปิดประเทศตั้งแต่ปี ค.ศ. 1949 จ้วง เจ๋อตง แชมป์โลกชาวจีนยื่นผ้าปักลายภูเขาไท่ซานให้โคแวนเป็นของขวัญเล็ก ๆ ท่ามกลางความตึงเครียดระดับชาติ ภาพของทั้งสองคนที่ยิ้มให้กันบนรถบัสนั้นถูกสื่อมวลชนจับไว้ทัน และกลายเป็นภาพข่าวหน้าหนึ่งของหนังสือพิมพ์หลายฉบับในวันถัดมา กระแสดังกล่าวนำไปสู่เหตุการณ์ที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในยุคสงครามเย็น รัฐบาลจีนเชิญทีมปิงปองสหรัฐฯ เดินทางเยือนปักกิ่งในเดือนเมษายนปีเดียวกัน การเยือนครั้งนั้นไม่ใช่แค่การแข่งกีฬา แต่เป็นการเปิดประตูการทูตสู่โลกตะวันตกอย่างเป็นทางการหลังปิดประเทศมานานกว่า 20 ปี ภาพเหล่านี้บางส่วนถูกนำมาสอดแทรกอย่างแนบเนียนในภาพยนตร์ Forrest Gump เพื่อเล่าผ่านสายตาชายหนุ่มที่ไม่เข้าใจการเมือง แต่กลับอยู่ในศูนย์กลางของการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญ

ผลลัพธ์จากการทูตปิงปองขยายตัวอย่างรวดเร็วภายในเวลาเพียงหนึ่งปี เฮนรี คิสซิงเจอร์ ที่ปรึกษาความมั่นคงของประธานาธิบดีนิกสัน บินเยือนจีนอย่างลับเพื่อตกลงกำหนดการ และในเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 1972 ริชาร์ด นิกสัน กลายเป็นประธานาธิบดีสหรัฐฯ คนแรกที่เดินทางเยือนประเทศจีนอย่างเป็นทางการ ผลจากการเยือนครั้งนี้คือ “แถลงการณ์เซี่ยงไฮ้” (Shanghai Communiqué) ซึ่งกลายเป็นจุดเปลี่ยนของความสัมพันธ์จีน–สหรัฐฯ และส่งผลต่อระบบความมั่นคงในเอเชียแปซิฟิกอย่างลึกซึ้ง ในเวลาไล่เลี่ยกัน จีนได้รับการรับรองให้เข้าร่วมองค์การสหประชาชาติในฐานะตัวแทนจีนหนึ่งเดียวแทนไต้หวัน และความร่วมมือทางเศรษฐกิจกับตะวันตกก็เริ่มต้นขึ้นทันทีภายหลัง ซึ่งนำไปสู่การเติบโตของเศรษฐกิจจีนในเวลาต่อมา การทูตปิงปองจึงไม่ใช่เพียงภาพจำอันน่ารักในหนังสือเรียน หรือองค์ประกอบเสริมในภาพยนตร์อย่าง Forrest Gump เท่านั้น หากแต่เป็นเครื่องพิสูจน์ว่า แม้ในห้วงเวลาแห่งความตึงเครียดที่สุดในประวัติศาสตร์โลก การเคลื่อนไหวอ่อนโยนเพียงเล็กน้อย ก็สามารถเปิดประตูสู่บทสนทนา สู่มิตรภาพ และสู่ความเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืนได้อย่างแท้จริง โลกได้เรียนรู้ว่า บางครั้งลูกปิงปองเพียงลูกเดียว ก็อาจมีพลังมากกว่าหัวรบนิวเคลียร์.

"จวง เจ๋อตง ไม่ได้เป็นแค่นักปิงปองที่เก่งมากเท่านั้น แต่ยังเป็นทูตที่ดีอีกด้วย"

เหมา เจ๋อตุง (อดีตประธานาธิบดีจีน)

Reference

ไทยรัฐออนไลน์. (2566, พฤศจิกายน 6). Soft Power คืออะไร มีลักษณะอย่างไร อ่านความหมาย และตัวอย่างที่นี่. https://www.thairath.co.th/lifestyle/life/2738450

Diplo. (2025). Ping Pong Diplomacy. https://www.diplomacy.edu/topics/ping-pong-diplomacy/

Girep, s. (2024, October 10). Glenn Cowan. https://alchetron.com/Glenn-Cowan#glenn-cowan-adecb6d8-3280-408d-87f3-f2064afbe92-resize-750.jpeg

MGR Online. (2564, พฤศจิกายน 25). จีนยก “การทูตปิงปอง” ตัวอย่างการทูตครั้งประวัติศาสตร์สองประเทศ ร่วมมือกันได้ แม้แตกต่าง. https://mgronline.com/china/detail/9640000116822

SI Staff. (2011, January 11). Opening Volley. https://www.si.com/more-sports/2008/06/11/opening-volley0616

ผู้เขียนบทความ : อาจารย์ณัฐวุฒิ เอี่ยมเนตร
อาจารย์สาขาวิชาสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ ศูนย์พระนครศรีอยุธยา หันตรา
คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ